ประเพณีการละเล่นแข่งจุดลูกหนูของชาวมอญ มีต้นกำเนิดเดิมทีมาจากการเผาศพพระสงฆ์ชั้นผู้ใหญ่ซึ่งจะกระทำบนปราสาทที่ทำเป็นยอดเดียวหรือห้ายอด หรือโลงศพจำลอง ซึ่งยากต่อการขึ้นไปจุดไฟเผา จึงมีการใช้ลูกหนูเป็นตัวจุดไฟไปยังยอดปราสาทนั้น แต่ต่อมาได้ประยุกต์มาเป็นการละเล่นจนกลายเป็นประเพณีในการแข่งขันสำหรับชาวมอญที่จะยังคงจัดขึ้นเพื่ออนุรักษ์ประเพณีนี้ไว้ โดยจะจัดขึ้นในงานเผาศพพระสงฆ์ชั้นผู้ใหญ่ และประเพณีสงกรานต์ของทุกปี โดยจะมีการแข่งขันกันระหว่างชาวบ้านตัวแทนจากวัดมอญต่างๆ ในจังหวัดปทุมธานี และจะหมุนเวียนเปลี่ยนกันไปเป็นเจ้าภาพในการจัดงาน ซึ่งแต่ละวัดก็จะมีการทำลูกหนูเตรียมไว้เพื่อเข้าร่วมการแข่งขัน

กลับสู่หน้าหลัก samkhok.org

การจัดเตรียมลูกหนูสำหรับการแข่งขัน

ในการจัดเตรียมลูกหนูที่จะมาใช้ในการแข่งขันนั้น จะนิยมทำจากไม้ไผ่หรือไม้มะม่วง ซึ่งสามารถหาได้ง่าย มีราคาไม่แพง ขนาดก็จะแตกต่างกันไปตั้งแต่ 80 เซนติเมตร ไปจนถึง 150 เซนติเมตร โดยประมาณ กลึงให้เป็นท่อนทรงกระบอกมีลักษณะป่องตรงกลาง เจาะกระบอกให้ทะลุเป็นรูกลมสำหรับอัดดินปืนเข้าไปข้างใน แล้วอุดหัวท้ายทั้งสองด้านให้แน่น ซึ่งแต่ละวัดจะมีวิธีการอัด เช่น อัดด้วยเครื่องจักรก็จะมีความรวดเร็ว อัดด้วยมือก็จะมีความแน่นสม่ำเสมอกัน และมีส่วนผสมของดินปืนที่แตกต่างกันไป ซึ่งมีส่วนประสมของดินประสิว ถ่าน กำมะถัน และใช้ดินเหนียวในการอุดทัวท้าย และสามารถตกแต่งลูกหนูให้สวยงามได้ตามความต้องการ

โดยส่วนใหญ่ก็จะมีการเขียนชื่อวัดที่สังกัดลงไปด้วย เหล่านี้ถือเป็นเคล็ดลับที่จะเป็นเทคนิคทำให้ลูกหนูวิ่งได้เร็วเหนือคู่แข่งทีมอื่นๆ ในการเตรียมลูกหนูแต่ละครั้งนั้น จะต้องมีการทำลูกหนูเตรียมไว้จำนวน 12–14 ลูก เนื่องจากจำนวนรอบในการแข่งขันนั้นมีทั้งหมด 12 รอบด้วยกัน

เมื่อถึงวันแข่งขันแต่ละวัดก็จะจัดขบวนแห่ลูกหนู อาจจะจัดเป็นขบวนประเภทสวยงาม ประเภทความคิด หรือประเภทตลกขบขันก็ได้ ซึ่งผู้ที่เข้าร่วมขบวนแห่แต่ละทีมจะมีการใส่เสื่อทีมที่เหมือนกัน จัดขบวนแห่ลูกหนูก็จะนำด้วยกลองยาวหรือแตรวง มีป้ายบอกชื่อวัดที่เข้าร่วม และมีนางรำเต้นรำตามจังหวะเพลง จนถึงบริเวณงานคณะกรรมการตัดสินก็จะให้คะแนนไปด้วย ก่อนที่จะทำการแข่งขันจะต้องนำลูกหนูแห่รอบเมรุเวียนซ้ายเสียสามรอบก่อน แล้วจึงแห่ออกไปยังสนามแข่งขัน

แข่งขันกันยังไง?

ก่อนการแข่งขันในแต่ละครั้งจะมีการให้แต่ละวัดจับสลากหมายเลขสายเพื่อเรียงลำดับในการแข่งขัน หลังจากนั้นก็จะนำลูกหนูไปห้อยไว้ที่ลวดสลิง เมื่อพร้อมที่จะปล่อยตัว ก็จะชักลวดสลิงประจำสายให้สูงขึ้นเพื่อเตรียมปล่อยตัวลูกหนู โดยจะดูธงสัญญาณจากฝั่งปราสาทว่าพร้อมหรือยังซึ่งจะใช้ธงสีขาว (พร้อม) หรือ สีแดง (ไม่พร้อม) เมื่อพร้อมแล้วก็จะจุดลูกหนู โดยใช้คบเพลิงจุดสายชนวนเพื่อให้เกิดประกายไฟลามเข้าไประเบิดดินปืนที่อยู่ข้างในและเป็นแรงส่งให้ตัวกระบอกลูกหนูวิ่งไปด้านหน้าตามลวดสลิงที่ขึงไว้ให้ไปชนกับเขื่อนซึ่งตั้งอยู่ด้านหน้าห่างไป 40–50 เมตร โดยประมาณ จากนั้นลูกหนูจะหลุดจากลวดสลิงและพุ่งไปเพื่อทำลายปราสาทที่อยู่ด้านหน้า ในการแข่งขันจะเรียงลำดับจากสายที่ 1 2 3 ไปเรื่อยๆ จนครบสาย และจะวนรอบใหม่จบหมดลูกหนู

ในการแข่งขันจะมีกติกา คือ ตัวปราสาทที่ตั้งอยู่ด้านหน้าเพื่อให้ลูกหนูมาชนนั้น จะมีหลายยอด ซึ่งแต่ละยอดก็จะมีรางวัลแตกต่างกันไป โดยทั่วไปจะมียอดใหญ่ 3–5 ยอด (รางวัลใหญ่เรียงลำดับกันไป) และป้ายเล็กอีกมากมาย (รางวัลเล็ก) เพื่อเป็นแรงจูงใจในการแข่งขัน เมื่อลูกหนูถูกจุดและวิ่งมาชนกับปราสาทยอดใดจนทำให้ปลายยอดของปราสาทนั้นตกลงสู่พื้นได้ หรือชนป้ายเล็กใดล้ม ก็จะได้รางวัลนั้นๆ ไป

บรรยากาศในงานแข่งขัน

บรรยากาศในการแข่งขัน คณะลูกหนูจากวัดต่างๆ จะมีการแต่งตัวแฟนซี หรือใส่เสื้อทีมที่เหมือนกัน ซึ่งแสดงถึงความสามัคคีกลมเกลียว มีการพากษ์เสียงบรรยายในการแข่งขันของโฆษกที่ตื่นเต้น เร้าใจ สร้างความฮึกเหิมให้กับผู้เข้าแข่งขันและผู้ชมข้างสนามให้สนุกสนานไปกับการเชียร์ทีมของตนเอง

ประเพณีจุดลูกหนูของชาวมอญนั้นเคยมีการละเล่นอยู่หลายจังหวัดในภาคกลาง แต่ในปัจจุบันคงหลงเหลือเพียงจังหวัดปทุมธานีที่ยังมีการสืบสานอนุรักษ์ประเพณีการละเล่นนี้ไว้ ผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชนมีความต้องการอยากให้ลูกหลานสืบทอดประเพณีนี้ให้คงอยู่สืบไป

เรียบเรียงเนื้อหาโดย

อาจารย์ปัณณรัตน์ วงศ์พัฒนานิภาส และ อาจารย์ณัฐรดี อนุพงค์

กลับสู่หน้าหลัก samkhok.org

สามโคก - ดินแดนแห่งภูมิปัญญาท้องถิ่นริมสองฝั่งเจ้าพระยา

ประเพณีการละเล่นแข่งจุดลูกหนูของชาวมอญ was originally published in samkhok.org on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.